Міхаіл Орда: “Па выніках Нюрнбергскага працэсу было дакладна вызначана, што ні адзін народ, ні адна краіна не могуць ставіць сябе вышэй за іншых”
Гэтымі днямі 78 гадоў таму пачаўся Нюрнбергскі працэс, які асудзіў не толькі галоўных нацысцкіх злачынцаў, але і саму ідэалогію нацызму. Ягоныя рашэнні ніхто не адмяняў. Тым не менш, сёння ўсё часцей мы бачым спробы зрабіць героямі тых, хто непасрэдна ўдзельнічаў у планамерным і мэтанакіраваным забойстве мільёнаў людзей.
Апраўданне нацызму і яго злачынстваў, знос помнікаў воінам-вызваліцелям – гэта спробы адрадзіць палітыку перавагі адных народаў і краін над іншымі. Менавіта таму так важна ўздымаць гэтую тэму, расказваць і паказваць праўду, у тым ліку і пра Нюрнбергскі працэс. Такое меркаванне выказаў старшыня Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі Міхаіл Арда ў інтэрв’ю БелТА.
– Міхаіл Сяргеевіч, у першую чаргу раскажыце, чаму гэтая тэма важная для прафсаюзаў?
– Па той простай прычыне, што гэтая тэма, тэма захавання мірнага жыцця важная для кожнага беларуса. Гэта не толькі нашая гісторыя і павага памяці мільёнаў загінуўшых. Гэта пытанне таго, як мы, як нашыя дзеці будуць жыць у будучыні. І якім будзе мір у цэлым. Бо Нюрнбергскі працэс не проста асудзіў асобных нацысцкіх злачынцаў. Па яго выніках было дакладна вызначана, што ні адзін народ, ні адна краіна не могуць ставіць сябе вышэй за іншых. А сёння асобныя краіны пра гэта пачынаюць забываць. Пачынаюць усё больш дыктаваць іншым, як ім жыць. Лічаць магчымым уводзіць санкцыі, якія, як паказвае гісторыя, нярэдка бываюць выступаюць прадвеснікамі вайны, і пазбаўляць мільёнаў людзей, дзяцей неабходных прадуктаў харчавання, лекаў з адной адзінай мэтай: устанавіць сваю палітычную і эканамічную перавагу. І пры гэтым цынічна кажуць, што маўляў, так, гэта прымальны кошт дасягнення іхняй “дэмакратыі”.
21–24 лістапада 2023 года Федэрацыя прафсаюзаў Беларусі праводзіць Міжнародны форум «Нюрнбергскі працэс і сучаснае міжнароднае права» на базе ўстановы адукацыі Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі «Міжнародны ўніверсітэт «МІПСА».
Ведаеце, бо і ў Германіі ў мінулым стагоддзі фашызм, нацызм узніклі не адразу. Усё пачыналася з таго, што праводзілася планамерная палітыка, накіраваная на тое, каб пераканаць немцаў у тым, што яны лепшыя, разумнейшыя за іншых, што яны – выключная нацыя, якая можа і павінна вызначаць, як жыць іншым народам. І паступова тое, што першапачаткова здавалася проста неймаверным – забойствы, катаванні, досведы над людзьмі, знішчэнне цэлых народаў і краін, для шматлікіх стала нормай. Прычым, гэтая грань бесчалавечнасці была пройдзена вельмі хутка.
І сёння свет рызыкуе зноў падысці да гэтай рысы. Калі яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў таму мы былі ўпэўненыя, што гэтае зло ніколі больш не адродзіцца, што той жа Нюрнбергскі працэс расставіў усе кропкі над «i», то сёння такой перакананасці ўжо, нажаль, няма.
– Дарэчы сказаць, бо на правядзенні Нюрнбергскага працэсу настаяў менавіта Савецкі саюз…
– Так, першапачаткова краіны антыгітлераўскай кааліцыі не падтрымлівалі гэтую ідэю. Але гэты працэс быў неабходны не толькі для таго, каб заслужанае пакаранне панеслі найвышэйшыя палітычныя дзеячы фашысцкай Германіі. Ён быў неабходны для таго, каб паказаць і даказаць нечалавечую сутнасць ідэй нацызму і паставіць яго і заўзятых правадыроў, выканаўцаў нацызму па-за законам ва ўсім свеце. Гэта не проста суд пераможаных над прайграўшым бокам. Такога ўзроўню працэс быў неабходны як нараканне ўсім будучым пакаленням, што такія зверствы не павінны ніколі паўтарыцца.
…Затым з-за насыпу пачуліся стрэлы ў хуткай паслядоўнасці адзін за адным. Людзі, якія сыходзілі з грузавікоў, – мужчыны, жанчыны і дзеці ўсіх узростаў, – павінны былі распранацца паводле загадаў аднаго эсэсаўца, які меў у руках дубец… Без крыку і плачу гэтыя людзі распраналіся, збіраліся ў маленькія групы па сем’ях, цалаваліся і развітваліся сябар з сябрам, а затым чакалі загаду ад іншага эсэсаўца, які стаяў каля ямы таксама з дубцом у руцэ… У гэты момант эсэсавец, які стаяў ля ямы, крыкнуў нешта свайму таварышу. Апошні адчытаў каля 20 чалавек і загадаў ім ісці на насып… Я перайшоў на другі бок насыпу і апынуўся перад вялізнай магілай; цесна прыціснуўшыся адно да аднаго, людзі ляжалі адзін на адным так, што былі бачныя толькі іх галовы. Яма была ўжо напоўнена на 2/3; па маіх падліках там знаходзілася каля тысячы чалавек… Цяпер падышла наступная група людзей, яны спусціліся ў яму, леглі на папярэднія ахвяры і былі расстраляны
З пісьмовых паказанняў аднаго са сведкаў на Нюрнбергскім працэсе
Працэс доўжыўся больш за 10 месяцаў. Былі прыведзены дзясяткі тысяч пісьмовых і вусных сведчанняў, дакументаў, дакументальная хроніка, якая без купюр паказвала ўсе тыя жахі, якія рабіліся ў канцлагерах, на акупаваных тэрыторыях. Журналісты, якія працавалі непасрэдна ў зале суда, а іх было больш за 200 чалавек, усё гэта транслявалі на ўвесь свет. І ўвесь свет быў проста раздушаны тым, што ўбачыў. Таму што да правядзення гэтага працэсу людзі не ведалі ў поўнай меры, што тварылі нацысты, не ведалі, што былі забітыя мільёны мірных жыхароў. Не ведалі, як сотнямі тысяч людзей труцілі ў газавых камерах і спальвалі ў печах. І нават уявіць сабе не маглі, якім пакутам і зверствам фашысты падвяргалі дзяцей, жанчын. Таму што ў здаровым розуме немагчыма сабе нават уявіць, што чалавечую скуру выкарыстоўвалі, каб рабіць жаночыя сумачкі і пальчаткі, што на жывых людзях ставілі жахлівыя медыцынскія досведы…
– Але пры гэтым паказальна, што практычна ніхто з абвінавачаных, а гэта 21 галоўны ваенны злачынец фашысцкай Германіі, не прызнаў на працэсе сябе вінаватым, не кажучы ўжо пра тое, што ніхто з іх не пакаяўся ў сваіх злачынствах.
– Ведаеце, на мой погляд, з улікам усіх тых доказаў, якія былі прыведзены на працэсе, гэтая пазіцыя яшчэ раз пацвярджае іх віну і наглядна дэманструе, наколькі разбуральныя для чалавецтва ідэі нацызму. На працэсе часта гучала, што, маўляў, асабіста яны не вінаватыя, а ўсяго толькі ваявалі за гонар вялікай дзяржавы і вялікай ідэі.
– Тут успамінаецца сітуацыя, нядаўна якая адбылася ў Канадзе: калі вышэйшае кіраўніцтва краіны вітала і апладыравала ў Парламенце нацысту, які ў гады вайны служыў у гітлераўскай СС-дывізіі…
– Так, гэтую гісторыю адразу ж паспрабавалі замяць, пачалі казаць аб тым, што маўляў, не ведалі і гэтак далей. Ну не смяшыце людзей: усё выдатна ведаюць, як рыхтуюцца сустрэчы на ўзроўні вышэйшага кіраўніцтва краіны. Больш за тое, калі вярнуцца да гісторыі, то пытанне аб тым, што Канада хавае нацысцкіх злачынцаў, якія ўцяклі, узнікла яшчэ ў 1980-ых гадах. Размова тады ішла мінімум аб 800 фашыстах, якія збеглі ў Канаду і змаглі адысці ад пакарання за свае злачынствы. Але ўсё тады было спушчана на тормазах . Канада адмовілася прымаць ад СССР доказы зверстваў гэтых людзей. Прыкрылася нейкімі прынцыпамі “абароны прыватнага жыцця” і гэтыя нелюдзі працягнулі мірна і сытна жыць.
Альфрэд Розэнберг: “Славяне павінны на нас працаваць. Калі яны нам больш не патрэбны, яны могуць памерці».
Генрых Гімлер: «Мяне ні ў найменшай ступені не цікавіць лёс рускага ці чэха… Пытанне аб тым, ці квітнее дадзеная нацыя ці памірае з голаду, цікавіць мяне толькі пастолькі, паколькі прадстаўнікі дадзенай нацыі патрэбны нам у якасці рабоў для нашай культуры; у астатнім іх лёс не ўяўляе для мяне ніякай цікавасці».
З прыведзеных у працэсе дакументальна пацверджаных выказванняў галоўных злачынцаў нацысцкай Германіі
Хоць Нюрнбергскі працэс прызнаў вінаватымі не толькі верхавіну рэйха, але і такія нацысцкія арганізацыі, як СС, СД і гестапа. Пры гэтым ААН было вызначана, што такія злачынствы не маюць тэрміна даўніны. Гэта значыць, усе тыя, хто служыў у названых арганізацыях і здзяйсняў злачынствы супраць чалавечнасці, таксама павінны былі паўстаць перад судом. Нажаль, гэтага не адбылося. А шмат хто з тых, хто быў асуджаны нацыянальнымі судамі, неўзабаве выйшлі на волю па амністыі. Напрыклад, пасля Нюрнбергскага працэсу пад старшынствам ЗША праходзіў асобны суд над фашысцкімі лекарамі, якія ў канцэнтрацыйных лагерах ставілі жахлівыя медыцынскія досведы, выпрабоўвалі хімічную зброю на жывых людзях. Шмат каго з іх апраўдалі, таму што дакументацыя ў лагерах аб іх дзейнасці проста была знішчана. А частка з тых, каго асудзілі на 15-20 гадоў, ужо праз лічаныя гады выйшлі на волю. Гэтыя так званыя “лекары” спакойна вярнуліся да медыцынскай практыкі, сталі паважаныя людзьмі ў грамадстве. Усё гэта – першыя прадвеснікі і прыклады апраўдання нацызму і яго злачынстваў.
– І, на жаль, з кожным годам у свеце іх усё больш…
– Знос помнікаў воінам-вызваліцелям, дазвол і нават падтрымка неанацысцкіх фарміраванняў, гераізацыя тых, хто прыслужваў гітлераўцам – усё гэта звёны аднаго ланцуга. А паглядзіце, што робіцца ў інтэрнэце. Канкрэтны прыклад: на запыт па прозвішчы аднаго з абвінавачаных на Нюрнбергскім працэсе, у першых радках вы атрымаеце не інфармацыю аб яго злачынствах, а опусы аб тым, што гэта, нібыта герой і сапраўдны патрыёт. І такой інфармацыі сёння вельмі многа. Людзі, асабліва моладзь, усё гэта чытаюць і гэтаму вераць. Але ці чытаюць яны і ці ведаюць штосьці пра той жа Нюрнбергскі працэс? Вельмі нямногія, на жаль.
Таму так важна ўздымаць гэтую тэму. Важна расказваць і паказваць праўду. І якраз матэрыялы Нюрнбергскага працэсу найбольш поўна і дакладна паказваюць гэтую праўду. І яшчэ раз нагадваюць аб тым, да чаго можа прывесці жаданне асобных палітыкаў і краін дыктаваць сваю волю іншым дзяржавам і народам.
Крыніца: 1prof.by