Сацыяльныя гарантыі – стогадовае народнае заваяванне. Яны павінны быць захаваны пры любых абставінах
Пры якіх умовах могуць расці кошты, чаму замежны капітал не панацэя для эканомікі і якая ж яна – сацыяльная справядлівасць. Пра гэта і многае іншае пагаварылі са старшынёй Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі Міхаілам Ардой.
Аб справядлівасці
– Міхаіл Сяргеевіч, у Пасланні да народа і парламента Прэзідэнт заявіў, што ў Беларусі, нягледзячы на цяжкасці, будуць прытрымлівацца сацыяльнай справядлівасці. Як гэтую тэзу разумеюць прафсаюзы?
– Сацыяльная справядлівасць – гэта фундаментальнае паняцце. І датычыцца яно абсалютна ўсіх сфер жыцця, пачынаючы ад глабальнага пытання размеркавання рэсурсаў і заканчваючы больш прыватнымі пытаннямі памеру заработнай платы і ўзроўню цэн. І трэба адзначыць, што лозунгі аб неабходнасці ўстанаўлення сацыяльнай справядлівасці пастаянна гучаць з сусветных трыбун. Але, на жаль, для многіх палітычных эліт у свеце гэта ўсяго толькі лозунгі, з дапамогай якіх яны спрабуюць зарабіць асабістыя акуляры. А на практыцы сусветная палітыка будуецца зусім на іншых рэчах. У першую чаргу, на імкненні атрымаць выгаду.
Вось пра якую сацыяльную справядлівасць можа ісці гаворка, калі 1% жыхароў Зямлі валодае большымі багаццямі, чым астатнія 99%? Пры гэтым на долю звышбагатых людзей прыпадае толькі 4% ад агульнай сумы падаткаў у свеце. І гэта ж не закрытая інфармацыя. Гэта вядомыя факты. Але ніхто нічога ў сусветным глабальным маштабе мяняць нават не спрабуе. Любая спроба прыцягнуць уладальнікаў найбуйнейшага бізнэсу да большай сацыяльнай адказнасці або праз павышэнне падаткаў, або праз устанаўленне вялікіх сацыяльных гарантый для работнікаў блакіруецца на пні. Па той простай прычыне, што запраўляюць палітыкай у свеце якраз прадстаўнікі гэтага самага буйнога бізнэсу.
Вядома, усё гэта прыкрываецца прыгожымі лозунгамі: лібералізм, свабода, правы чалавека і гэтак далей. Але гэта не больш за шырма. Вось возьмем, напрыклад, так званыя транснацыянальныя карпарацыі. Іх уладальнікі выкарыстоўваюць любыя метады, каб павысіць свой прыбытак і паменшыць выдаткі. Адзін з правераных спосабаў – размяшчэнне вытворчасцей у краінах, якія развіваюцца. Карпарацыі самымі рознымі спосабамі, у тым ліку палітычнымі, лабіруюць максімальна выгадныя для сябе ўмовы працы ў краінах, якія развіваюцца. Што ў выніку атрымліваецца: яны выкарыстоўваюць працоўныя рэсурсы гэтых краін, забяспечваюць мінімум сацыяльных гарантый, а прыбытак выводзяць у афшоры ці атрымліваюць падатковыя вылікі ад мясцовых урадаў. А ў выпадку нейкіх непрадбачаных сітуацый – проста згортваюць вытворчасць, пакідаючы людзей і без гарантый, і без працы.
– Але ў той жа час прыцягненне інвестыцый заўсёды было важным фактарам для развіцця эканомікі любой дзяржавы…
– Безумоўна, абяцанні замежных інвестараў даць фінансаванне, укараніць нейкія тэхналогіі ў вытворчасць на першы погляд здаюцца прывабнымі. Але трэба разумець, што гэтыя фундатары ідуць не для таго, каб зрабіць камусьці лепш. Яны ідуць дзеля таго, каб атрымаць сваю выгаду.
Таму ў Беларусі кіраўніком дзяржавы першапачаткова было вызначана: так, мы заўсёды рады бачыць інвестараў і заўсёды ідзем насустрач. Ёсць вольныя эканамічныя зоны з выгоднымі ўмовамі. Прыходзьце. Але на пэўных умовах. У першую чаргу: каб гэта было ў інтарэсах дзяржавы і людзей, каб былі забяспечаны сацыяльныя гарантыі. І што мы бачым на практыцы? Былі прыклады, калі ўладальнікі буйнога капіталу захадзілі на наш рынак і абяцалі залатыя горы. Але як толькі ім казалі аб тым, што для прыватызацыі трэба выканаць пэўныя абавязкі, у першую чаргу перад працоўным калектывам, – адразу ж гублялі цікавасць. Значыць, першапачаткова яны планавалі проста выціснуць па максімуме з нашага прадпрыемства, з нашых людзей.
А ў сённяшніх умовах санкцыйнага ціску мы тым больш разумеем, што ўпор на развіццё ўласных брэндаў, уласнай вытворчасці, тэхналогій – гэта адзіна правільнае рашэнне. Так, развіваць сваё – няпроста. Гэта складаны шлях, і куды прывабней на першы погляд абяцанні транснацыянальных кампаній: “Мы самі зробім, мы самі знойдзем рынкі збыту”. Але пры першых складанасцях гэтыя вытворчасці, якія кіруюцца невядома кім і адкуль, могуць спыніцца. І тады людзі застануцца ні з чым.
Канешне, мы не можам сказаць, што і ў нас усё ідэальна. І што мы дасягнулі той самай 100-працэнтнай сацыяльнай справядлівасці. Розныя ёсць сітуацыі, розныя ёсць наймальнікі. Ёсць, нажаль, і тыя, хто парушае працоўнае заканадаўства, хто не лічыцца з інтарэсамі людзей. Ёсць і выпадкі, калі асобныя наймальнікі выступаюць з ініцыятывамі зменшыць прапісаныя на ўзроўні заканадаўства гарантыі. Маўляў, рынку патрэбна вялікая мабільнасць, давайце дазволім звальняць чалавека за адзін дзень або адпраўляць яго на працу да іншага наймальніка ці ледзь не на год. Былі ў мінулым годзе такія прапановы. Мы выступілі катэгарычна супраць і не дапусцілі нават разгляду такіх прапановаў. Як сказаў кіраўнік дзяржавы ў час Паслання беларускаму народу і парламенту, сацыяльныя гарантыі, працоўныя нормы, напрыклад, той жа самы 8-гадзінны працоўны дзень, – гэта стогадовае народнае заваяванне. І яны павінны быць захаваны.
Аб выплаце зарплаты і коштах
– Вы ўжо пачалі казаць аб санкцыях – на іх фоне многія асцерагаліся падзення даходаў. Абвалу не здарылася, але праблемы ёсць. Што паказвае прафсаюзны маніторынг своечасовасці выплаты заработнай платы?
– Мы вядзем пастаянны маніторынг у гэтай сферы на тых прадпрыемствах, дзе ёсць першасныя прафсаюзныя арганізацыі. Пазіцыя тут у нас адназначная. Задача работніка – якасна выконваць ускладзеныя на яго абавязкі па вытворчасці прадукцыі. Задача кіраўніцтва – арганізаваць эфектыўную працу прадпрыемства ў цэлым. І калі кіраўніцтва не справілася са сваімі задачамі, гэта ў любым выпадку не павінна адбівацца на работніку. Бо ён выканаў усё, што ад яго патрабавалася. І кіраўніцтва, нягледзячы на ўсе цяжкасці, мусіць выканаць свае абавязкі і разлічыцца з людзьмі.
Таму ў нас устаноўлены дакладны парадак, што павінны ў такіх выпадках рабіць прафсаюзныя арганізацыі, пачынаючы ад пяршоўкі. Калі тэрмін выплат затрымліваецца хаця б на адзін дзень, абавязкова выдаецца прадстаўленне наймальніку. Не дапамагае – ідзем далей і падключаем мясцовыя органы ўлады, галіновае ведамства, пракуратуру. Як паказвае практыка, у большасці выпадкаў праблема вырашаецца дастаткова аператыўна. Напрыклад, у сакавіку каля 3 тысяч чалавек ва ўстаноўлены тэрмін не атрымалі свае сумленна заробленыя грошы. Але ўжо да пачатку красавіка ў большасці выпадкаў праблема была вырашана.
Разам з тым ёсць і асобныя арганізацыі, дзе факты затрымкі выплаты зарплаты здараюцца штораз. Значыць, там ёсць ужо нейкія сістэмныя пытанні. Як правіла, гэта прадпрыемствы, якія неэфектыўна працуюць. Кіраўнік дзяржавы падкрэсліў, што сёння цягнуць далей нельга, і трэба прымаць канкрэтныя рашэнні або па падтрымцы, або па перапрафіляванню такіх прадпрыемстваў, каб вывесці іх на стабільную работу.
– Заработная плата напрамую звязана з цэнамі. Мінулай восенню ўдалося спыніць імклівы і неабгрунтаваны рост цэн, у тым ліку дзякуючы настойлівасці прафсаюзаў. На ваш погляд, ці варта беларусам баяцца новага ўсплёску коштаў і дэфіцыту прадуктаў?
– Тыя, хто спрабуе разгайдаць сітуацыю ў краіне, прадракалі калапс рынку і павальны дэфіцыт не адзін раз. Як бачым сёння, гэтага не здарылася. І не здарыцца. Напрыклад, харчаванне – мы цалкам сябе забяспечваем. У свеце толькі адзінкавыя краіны могуць сёння пахваліцца такім станам спраў. Калі да нас прыязджаюць замежнікі, ім агучваюць колькасць гатункаў сыру, якія выпускаюцца ў Беларусі, – больш за 200 відаў. Гэта практычна супастаўна з вытворчасцю Францыі. І якасць нашай прадукцыі гаворыць сама за сябе: на ўсіх харчовых выставах беларускія тавары разбіраюць аднымі з першых. Па тых таварах прамысловага сектара, якія не вырабляем, ідзе актыўная пераарыентацыя рынкаў. Плюс вядзецца работа па імпартазамяшчэнні.
Што да ўзроўню цэн, то тут мы заўсёды выступалі за тое, што для ўсіх удзельнікаў рынку, ці то нашы вытворцы, ці тыя, хто завозіць тавары з-за мяжы, павінны быць адзіныя дакладна ўстаноўленыя правілы. Павінен быць баланс. Калі заработная плата работнікам налічваецца па пэўных правілах, з улікам тарыфных ставак, разрадаў і гэтак далей, то і цэны на ўсе тавары, якія чалавек купляе за сваю рэгламентаваную заработную плату, таксама павінны фармавацца па пэўных правілах.
Мінулай восенню здарыўся пэўны перакос, бо агульных правіл для ўсіх не было. І падчас маніторынгаў, і па зваротах людзей мы бачылі проста абуральныя сітуацыі, калі кошты на асобныя тавары перапісваліся па некалькі разоў на дзень. І не таму, што гэта было абгрунтавана нейкімі эканамічнымі разлікамі, а таму, што асобныя прадаўцы імкнуліся на фоне попыту атрымаць звышпрыбытак. Але гэта ж несправядліва, калі ў грамадстве нехта нажываецца за кошт іншых. Таму кіраўніком дзяржавы і была падпісана Дырэктыва аб недапушчэнні росту цэн. У далейшым у развіццё гэтага дакумента была прынята пастанова ўрада нумар 713. Пры распрацоўцы гэтага дакумента былі ўлічаны і прапановы прафсаюзаў. Многія пытанні былі адрэгуляваны.
Аб траўматызме і асабістай адказнасці
– Ідзе пасяўная кампанія, і што турбуе – яшчэ ні адна за апошнія гады не абышлася без смяротных выпадкаў. Прычыны трагедый – як пад капірку. Ды і ў іншых галінах тэма вытворчага траўматызму застаецца актуальнай. Ці трэба прафсаюзам дзейнічаць больш жорстка, каб змяніць сітуацыю?
– Прафсаюзы праводзяць пастаянны кантроль за выкананнем на прадпрыемствах і ў арганізацыях устаноўленых норм па ахове працы. Таксама мы ўдзельнічаем у расследаванні смяротных і цяжкіх выпадкаў. І трэба адзначыць, што сітуацыі бываюць розныя. Чаго граху ўтойваць, ёсць і выпадкі, калі наймальнікі спрабуюць схаваць факт вытворчай траўмы ці калі спрабуюць цалкам перакласці віну на самога чалавека. У першую чаргу для таго, каб не выплачваць працаўнікам кампенсаванне. На ўзроўні галіновых пагадненняў і большасці калектыўных дагавораў у нас устаноўлена норма: калі наймальнік дапусціў гібель чалавека на вытворчасці, ён абавязаны выплаціць сям’і загінулага не менш як 10 гадавых яго заробкаў. Зразумела, гэта не верне чалавека, але прынамсі дасць магчымасць падтрымаць дзяцей, якія засталіся без карміцеля, або яго бацькоў.
У мінулым годзе ў арганізацыях краіны ў выніку няшчасных выпадкаў загінулі 132 чалавекі. І з практыкі сваёй працы мы бачым, што вельмі часта вытворчы траўматызм – гэта вынік нядбайнага стаўлення наймальнікаў і саміх працаўнікоў да пытанняў аховы працы. Вось прывяду вам вельмі красамоўны прыклад. Практычна кожны год людзі вельмі сур’ёзна траўміруюцца, таму што пачынаюць рамантаваць тэхніку, не заглушыўшы пры гэтым матор. Каб выключыць такія сітуацыі, вытворцы тых жа камбайнаў сталі ўстанаўліваць спецыяльную абарону: устаў чалавек з сядзення – камбайн адразу ж спыніўся. Што робяць некаторыя працаўнікі? Проста ламаюць гэты ахоўны механізм. І ў выніку зноў атрымліваем траўмы.
Гэта значыць вельмі шматлікіх трагедый можна было б пазбегнуць, калі б наймальнік арганізаваў працу неабходнай выявай, калі б забяспечыў цвёрды кантроль за выкананнем прапісаных правіл і калі б самі працаўнікі не ігнаравалі элементарныя нормы.
Літаральна нядаўна мы сабралі прадстаўнікоў прафсаюзаў і дзяржаўнай інспекцыі, якія адказваюць за пытанні аховы працы, каб прааналізаваць гэтыя пытанні і выпрацаваць меры, якія дазволяць знізіць вытворчы траўматызм. Ёсць дамоўленасць з Міністэрствам працы і сацыяльнай абароны аб тым, што заканадаўства ў галіне аховы працы неабходна ўзмацняць жорсткасць. Адказнасць павінна быць не толькі на наймальніку, але і на работніку. З іншага боку, неабходна таксама матываваць і заахвочваць тых, хто адказна ставіцца да пытанняў аховы працы, у тым ліку і матэрыяльна. Практыка паказвае, што такі падыход дае добры эфект.
Пра гістарычную памяць і патрыятызм
– У мінулы Год гістарычнай памяці дзякуючы садзейнічанню прафсаюзаў аблічбаваны больш за 1200 аб’ектаў, звязаных з Вялікай Айчыннай вайной. Гэта быў новы і цікавы праект. А што падрыхтавала Федэрацыя прафсаюзаў у Год міру і стварання?
– Так, гэты праект – “Сімвал Адзінства” – мы рэалізавалі сумесна з “Патрыётамі Беларусі”. І сапраўды ён атрымаў вельмі добры водгук ва ўсіх рэгіёнах. У гэтым годзе з саюзам моладзі (БРСМ. – Заўв. аўт.) ёсць яшчэ адна цікавая задумка: плануем у кожным абласным цэнтры стварыць вялікія муралы, прысвечаныя Году міру і стварэння. Гэта той напрамак сучаснага мастацтва, які вельмі падабаецца моладзі. То бок, атрымліваецца такая сімвалічная сувязь розных пакаленняў: калі моладзь праз тое, што ёй цікава, пакажа нашу гісторыю, нашы дасягненні.
Акрамя таго, мы ўжо прыступілі да рэалізацыі яшчэ адной ініцыятывы пад агульнай назвай “Нашы героі”. Яна прысвечана беларусам, якім было прысвоена званне Героя Савецкага саюза. Гэта 448 чалавек. Гэта выдатныя людзі, гісторыя жыцця кожнага з іх заслугоўвае асобнага апісання. Цяпер сумесна з Нацыянальнай акадэміяй навук, Музеем Вялікай Айчыннай вайны, валанцёрамі ВНУ ідзе вельмі скрупулёзная работа па зборы інфармацыі аб гэтых людзях. Узнімаюцца архівы, супастаўляюцца дадзеныя. У далейшым на аснове сабранай інфармацыі мы плануем выдаць першы ў Беларусі каталог пра нашых герояў. Таксама будзе створана алея іх памяці. Над тым, як гэта будзе выглядаць, яшчэ працуем, але пастараемся, каб гэты праект быў дастойным жыцця і подзвігу сапраўдных патрыётаў сваёй краіны.
– Міхаіл Сяргеевіч, а што, на вашую думку, закладваецца ў паняцце «патрыятызм» у цэлым? І як ён праяўляецца на працоўных месцах?
– Немагчыма падзяліць: вось дома я патрыёт, а на працы – не. Ці наадварот. Гэта ў цэлым нашае стаўленне да жыцця, да краіны, да людзей, якія жывуць побач, да сваёй справы.
І праяўляецца гэта ва ўсім. Ад самых элементарных рэчаў да глабальных. Запомніўся прыклад, як адзін малады чалавек казаў, што для яго – любіць беларускае: прыходзіць ён у краму, бачыць на паліцы аналагічны беларускі і замежны тавар – заўсёды возьме менавіта беларускі. Дробязь? Магчыма, але з такіх дробязяў і складаецца рэальны, а не лозунгавы патрыятызм. Калі выбіраеш сваё, роднае. Калі робіш усё, каб краіна жыла лепш. Калі якасна збіраеш той жа трактар на заводзе, бо гэта не толькі твой заробак, але і брэнд краіны. Калі нават не дапускаеш думкі, каб атрымаць нейкую асабістую незаконную выгаду на шкоду іншым людзям і краіне. Калі ганарышся сваімі суайчыннікамі. Калі з трапятаннем слухаеш гімн сваёй дзяржавы. І, што вельмі важна, калі разумееш меру сваёй уласнай адказнасці за будучыню сваёй краіны.
Крыніца: 1prof.by.